Jedni lubią wędrować po górach, inni poznawać zasoby dziedzictwa kulturowego, a są i tacy, którzy nad wszystkie walory turystyczne przedkładają spotkania ze skalnymi zabytkami. Tym to dedykujemy niniejszą trasę poznawania, wpisując ją zarazem do zasobów szeroko już rozpowszechnionej geoturystyki.

Na Pogórzu Ciężkowickim
Wydawałoby się, że na ziemi ciężkowickiej, gdzie znajduje się znany rezerwat „Skamieniałe Miasto” i niezwykły pomnik przyrody nieożywionej „Wodospad” („Wąwóz Czarownic”), trudno będzie jeszcze czymś skalnym zadziwić, a jednak!
Wnikanie w odległe czasy, kiedy z luźnych osadów morskich powstawała w procesie diagenezy skała, jest przeżyciem wielce emocjonującym. By się o tym naocznie przekonać wybierzmy się do miejscowości Tursko i Ostrusza, gdzie wypiętrzają się ogromne ściany skalne dawnych kamieniołomów. Te dadzą bowiem niejednemu geoturyście oczekiwaną satysfakcję.

Przez Tursko
Wędrówkę warto zacząć (najlepiej rowerem) w Gromniku, skąd za znakami niebieskiego szlaku rowerowego podążamy prawym (orograficznie) brzegiem doliny Białej.
Wąski pas drogi przewija się wśród zabudowań Gromnika-Zawodzie, by ostatecznie wejść w pas nadrzecznych chaszczy, łąk, a wkrótce i lasu.
Tu kończy się Gromnik, a zaczyna Tursko, widomym tego znakiem zda się być urokliwie położona kapliczka kamienna z płaskorzeźbionym wizerunkiem Matki Bożej z Dzieciątkiem.

Dolina zwolna się zwęża, rzeka nie dała rady pokonać skalnego zbocza, które teraz wybrzusza się w kierunku jej koryta. Zbocze to jest zachodnią krawędzią Pogórza Ciężkowickiego, w dwóch odkrywkach ukazuje charakterystyczne dla jego fizjonomii wnętrze – piaskowiec ciężkowicki.
Pierwsze odsłonięcie skalnego wnętrza stanowi stary kamieniołom wznoszący się nad samotnym domostwem. Grube warstwy piaskowca o prawie pionowym upadzie i jasnej barwie z rdzawymi zaciekami tworzą tu wysoką ścianę. Skalna łata wyraźnie się wyróżnia wśród zielonego tła lasu.
Kilometr dalej pojawiają się kolejne skały, wypełniają zbocze góry od podstawy po sam szczyt, to stanowisko dokumentacyjne* „Kamieniołom Tursko”.

Obłe zarysy wychodni wynurzają się spośród wątłych drzew, ich ciemne zewnętrzne powłoki wskazują na dawny czas eksploatacji skały (przed I-szą wojną światową). Wysokość ściany skalnej sięga 25 m, jej długość to 30 m, a całkowity obszar stanowiska dokumentacyjnego „Kamieniołom Tursko” utworzonego w 1998 r. wynosi 0,40 ha. Jest co podziwiać! Zalegają tu złoża gruboławicowego piaskowca o średniej wielkości ziaren z niewielkim udziałem łupków. Ściana kamieniołomu nie stanowi pełnego odsłonięcia skalnego surowca, jego całkowita powierzchnia wynosi bowiem ponad 3 ha.
Minęło wiele lat od zaprzestania tu pozyskiwania piaskowca i ścianę kamieniołomu porastają teraz drzewa i krzewy zasłaniające nieco lico kamieniołomu. Obie wspomniane odkrywki są dość dobrze widoczne we wschodnim zboczu doliny Białej patrząc z drogi Gromnik – Ciężkowice. Kończy się Tursko i szlak doprowadza do Ciężkowic, urokliwego miasteczka otoczonego dalszymi ogniwami łańcucha skalnych zabytków.

W Ostruszy
Na wschód od Ciężkowic rozciąga się dolina Ostruszanki, potoku wpadającego do Białej. W jej dolinie rozciągnęła się długim szeregiem domów wieś Ostrusza. Po około 2 km drogi pojawia się strome, zalesione zbocze wzgórza kryjące cel naszej wędrówki. W brzeżnych partiach lasu pojawia się jako pierwsza niewielka skałka piaskowcowo-zlepieńcowa, rozpoczynająca ogromną ścianę skalną dawnego kamieniołomu stokowego.
Występujący tu piaskowiec ciężkowicki tworzy w układzie wysokościowym serię grubych warstw, jest to największa formacja skalna na Pogórzu Ciężkowickim, sprawia imponujące wrażenie. Długość całego odsłonięcia wynosi około 100 m, zaś wysokość ściany sięga 20 m., podstawa kamieniołomu leży na wysokości 240 m n.p.m.

Układ warstw jest w niektórych częściach kamieniołomu zaburzony, wskazując tym samym na istniejące tu uskoki tektoniczne. Kompleks skalny w Ostruszy zajmuje powierzchnię 7.5 ha. W 1987 r. kamieniołom został uznany za pomnik przyrody nieożywionej.
Ciekawym zakończeniem tej odkrywki skalnej jest stojąca przy samym pasie drogi wysoka skałka z kapliczką wykonaną w XIX w. W wydrążonej w skale wnęce mieszczą się drewniane rzeźby ze sceny Ukrzyżowania.

Nasyciwszy się niezwykłym widokiem skalnej ściany warto teraz wspiąć się nikłą ścieżką w partie szczytowe wzgórza. Już w połowie jego zachodniego zbocza pojawia się ciąg trzech ambon tworzących mur skalny kilkunastometrowej długości.

Ale to nie koniec skalnych atrakcji, bowiem przy górnej krawędzi tego zbocza widnieje kolejna formacja piaskowcowych wychodni wysokich na kilka metrów. Jest to dość zwarty mur przypowierzchowinowy, lecz zauważalne już pionowe szczeliny wyznaczą w dłuższej perspektywie czasu ich podział.

W licu skałek zauważyć można, choć są one nieliczne, kociołki wietrzeniowe i inne drobne formy erozji. Grotołazów zainteresować mogą natomiast widoczne u podstawy muru szerokie pęknięcia skał, sugerują istnienie niewielkich jaskiń szczelinowych.
Jak na jedno zbocze górskie, to zasób skalnego bogactwa jest imponujący, penetracja tych osobliwości zajmie więc trochę czasu.
Zapatrzeni w piaskowcowe złoża nie zapominajmy jednakże o innym pięknie Pogórza Ciężkowickiego, jest nim bowiem malowniczy krajobraz.

Te faliste pagóry wyzłocone zbożem, pokryte zielenią zadrzewień, rozsypaną po zboczach zabudową, warte są nieskończonego zapatrzenia.

Czesław Anioł

Piśmiennictwo:
http://geotyda.pl

* Z ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku:
„Stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych”.

Źródło informacji: www.it.dunajecbiala.pl