Wycieczka geoturystyczna po Pogórzu Ciężkowickim i Rożnowskim. Propozycje z przewodnika Jej wysokość Brzanka.

Ruszajmy w poszukiwaniu śladów geologicznej przeszłości ziemi. Pasmo Brzanki skrywa wiele ciekawych formacji skalnych, odkrywek geologicznych, kamieniołomów. Na miłośników geoturystyki czekają miłe atrakcje na trasie i wiele wspaniałych wrażeń. Proponowane wycieczki samochodowe i rowerowe ze znaczącym udziałem części pieszej.

„Szlak Skalnej Rzeźby” (trasa czarna)
Wycieczka ta jest propozycją dla tych wszystkich, którzy lubią poszukiwania mało znanych formacji skalnych i urokliwych miejsc. „Szlak Skalnej Rzeźby” o podobnym przebiegu do opisanego tutaj, został zaproponowany po raz pierwszy przez Mieczysława Solarza z Ołpin.

Trasa wycieczki.
1. Skały „Borówki” w Żurowej, zbudowane z piaskowców ciężkowickich, położone są niemal na szczycie wzniesienia o wysokości 350 m n.p.m. Dominują nad centrum miejscowości. Dojście do nich szlakiem niebieskim PTTK z centrum Żurowej zajmuje 20 min. Skały „Borówki” składają się z kilku wychodni. Największe baszty mają ponad 15 m wysokości i przystosowane są do wspinaczki skałkowej. Tutejsze trasy mają trudności dogodne dla początkujących (II, IV) i średniozaawansowanych (V+, VI.1, VI.4+).
Skały odwiedził i opisał w XIX w. Bogusz Stęczyński: Do szczególnych przejawów w cuda bogatéj przyrody naszéj, mianowicie w okulicach podkarpackich, gdzie z największą rozrzutnością skarby swe rozsypała, należy niezaprzeczenie skała we wsi Żurowéj… . Musiał być pod wrażeniem skał, skoro wykonał rysunek najbardziej okazałej, wyraźnie wyolbrzymiający wychodnię.
Sama zaś góra tu przedstawiona składa się z nagiej skały granitowéj, która na podniesioném wzgórzu z pośród wieńca brzoz i sosen szeroki swój i łysy szczyt łeb olbrzyma, na wąskiéj w stosunku do swego ogromu podstawie, dziwnie pochylony, co chwila zda się upadkiem grożąca dumnie wznosi się ku niebu. Kształt skały i jej położenie pochylone przypominające nieco ową sławną wieżę włoską, sprawiają podziw, przestrach, bo patrzącemu zdaje się, że po większéj już części oderwana od swéj podstawy, runąć musi i porwać za sobą śmiałka, który się odważy z narażeniem życia prawie po wązkiéj dróżynie, w kształt schodów wykutéj, wydrapać na sam onej szczyt. A przecież żadna pamięć ludzka nie sięgnie początku téj skały, od wieków stoi nieruchoma w tém samem pochyloném położeniu, jakby wieczny oręż Damoklesa zawieszony nad tą okolicą… W czasie burzy tysiące błyskawic krzyżuje się po nagich ścianach ognistemi arabeskami, pioruny biją w twardą skałę, echa od głazu odbite, niosą postrach w okoliczne wsie i dwory; ziemia cała zadrży wówczas pod brzemieniem téj jednolitéj skały, a ona stoi przecie nieruchoma, pochylona nad przepaścią, grozi ciągle, ale nie upada.

2. Nieczynny kamieniołom pod „Borówkami” położony jest już na terenie Ołpin, przy drodze z Żurowej do Ołpin. Jeden z największych i jednocześnie najbardziej dostępnych punktów szlaku geoturystycznego. Z tego kamieniołomu pobierano kamień do budowy drogi Żurowa – Ołpiny.

3. „Ostry Kamień” w Żurowej to wychodnia piaskowcowa w głównym grzbiecie Pasma Liwocza i Brzanki. Dała początek nazwie szczytu. W czasach pogańskich było to prawdopodobnie miejsce kultu. Biwakować tutaj mieli Szwedzi, a jeszcze na początku XX w. Cyganie taborami konnymi odwiedzali to miejsce i urządzali śluby i sądy. Jeszcze 70 lat temu ze szczytu skały roztaczały się bardzo rozległe widoki. Okoliczni mieszkańcy pamiętają wycieczki na skałkę i panoramę na Tatry i Ryglice. Schody wiodące na szczyt skały od strony południowej jak i dwa siedziska skierowane w stronę północną zostały wykonane na zlecenie właścicieli dworu w Ryglicach. Właścicielka dworu, hrabina Stefania Szczepańska często wyjeżdżała bryczką pod skałę i wychodziła na kamień, aby podziwiać widoki na Tatry, Beskidy, ale przede wszystkim na własne włości ryglickie. Widok z tego miejsca musiał być wspaniały.

4. Skały „Nad Paryją” to grupa kilku ciekawych wychodni piaskowcowych dostępnych od strony Gospodarstwa Agroturystycznego i Stajni Koni „Paryja” w Ołpinach. Miejscowa nazwa wychodni to skały „Pod Stawem”, ze względu na ciekawy staw „Czarci kociołek”, znajdujący się na jej szczycie. Znajdziemy tutaj skałę „Nochal” – przypominający nos czarownicy, przewieszkę skalną oraz kamieniołom. Na skałach tych planowane jest wyznaczenie 5 dróg wspinaczkowych.

5. Z rejonu skrzyżowania dróg Joniny, Swoszowa, Szerzyny, Żurowa lub od strony gospodarstwa „Paryja” podążamy szlakiem „Karpackie Podkowy” w kierunku malowniczej skały „Gardziel”. Położona na szczycie wzniesienia, posiada niby otwór gębowy, skąd jej nazwa.

6. Skała „Ambona” wysokości 20 m, zbudowana z piaskowców istebniańskich, jest położona w trudno dostępnym miejscu na stromym stoku, nie prowadzi tutaj wyraźna droga. U podnóży skały dolina „Czerniawy”.

7. „Kozakowa Skała” to średniej wielkości kamieniołom o szerokich na 1 m ławicach piaskowcowych.

8. „Śmiglowa Skała” to ukryty w lesie kamieniołom, w pobliżu Gilowej Przełęczy. Dojście drogą gruntową od strony drogi głównej.

9. W rejonie trójstyku granicy Szerzyn, Swoszowej i Ołpin znajduje się kamieniołom oraz nisza z wychodnią skalną na jednym z wyższych wzniesień przysiółka „Borówka”.

10. Do kolejnego kompleksu skał doprowadza nas od strony Wisowej szlak konny „Karpackie Podkowy”. Skały znajdują się po jednej i drugiej stronie szlaku. W dolnej części skałka „Sfinks”, wyżej grupa malowniczo rozsianych po lesie skał, tworzących cały kompleks wychodni.

11. Z Wisowej kierujemy się do jednej z najbardziej znanych i jednocześnie najmniejszych wychodni skalnych w Paśmie Brzanki – „Rysowanego Kamienia”. Wychodnia dała również początek nazwie szczytu – „Rysowany Kamień” 427 m n.p.m.

12. „Kobyła” w Czermnej, to wąski, wysoki na 50 m grzbiet, przypominający grzbiet kobyły, z obniżeniem pośrodku lub bardzo długi język. Kształt „Kobyły” jest wynikiem występowania tutaj odpornych na erozję i wietrzenie piaskowców istebniańskich i ciężkowickich, widocznych po stronie północnej grzbietu. Z tego miejsca roztacza się ładny widok na Zakobyle – przysiółek, który „chowa się” za grzbietem.

13. Wychodnia skalna w Czermnej ma kilkanaście metrów wysokości. Znajduje się tutaj kamieniołom łupkowy oraz schronisko skalne 4 m wysokości i 4 m głębokości. Dno tworzy gleba i gruz. Na szczycie kapliczka, skąd bardzo ładne widoki na okolicę.

„Skarby w ziemi” (trasa czerwona)
W czasie wycieczki będziemy poszukiwać śladów kopalni ropy naftowej, odnajdziemy skały krzemionkowe, będziemy próbować śmierdzących wód.

Trasa wycieczki.
1. Rozpoczęcie wycieczki na parkingu przy zejściu do Ośrodka Edukacji Ekologicznej w Polichtach. Przechodzimy za szlakiem zielonym PTTK do punktu widokowego i dalej w kierunku szczytu Sucha Góra 360 m n.p.m. Tutaj kurhan – miejsce pamięci. Idziemy dalej za ścieżką przyrodniczą w dół, mijamy przystanek nr 6 – „Buczyna” i przystanek nr 7 – „Parzydło leśne”. Dochodzimy do przystanku nr 8 – „Odsłonięcie skalne”. Tuż nad przepływającym potokiem odkrywka fliszu karpackiego – ułożone na przemian warstwy zlepieńców, piaskowców, łupków ilastych.

2. Źródło „Paweł” to naturalny wypływ wody wodorowęglanowo-wapniowej, w której zawartość siarkowodoru sięga tutaj 0,015 g na 1 litr wody, a mineralizacja 0,5 g na 1 litr wody. Wyjątkową cechą tego miejsca są białe nitki kolonii bakterii, o długości około 40-50 cm, nie notowane w innych częściach Karpat. Źródło „Paweł” jest 9 przystankiem na ścieżce edukacyjnej „Pod kurhan”. Źródło wpisano do rejestru pomników przyrody.

3. Źródło „Geologów” to jedno z trzech dostępnych turystycznie źródeł mineralnych w Polichtach. Stanowi 10 przystanek na ścieżce edukacyjnej „Pod kurhan”. Przy źródle „Geologów” znajduje się kocioł do podgrzewania wody oraz zamykana wanna. W celu udostępnienia wanny należy poprosić o klucz do budynku z wanną w Ośrodku Edukacji Ekologicznej. Każdorazowe korzystanie z kąpieli należy konsultować z lekarzem.

4. Z ośrodka edukacyjnego wychodzimy drogą dojazdową do przystanku ścieżki edukacyjnej nr 2 – „Kamieniołom”. Odsłonięcie piaskowca w tym miejscu to sztuczne wyrobisko warstw istebniańskich.

5. Źródło „Jacek” ma wodę wodorowęglanowo-wapniowo-sodową z zawartością siarkowodoru 0,038 g na 1 litr wody, mineralizacją 0,8 g na 1 litr wody. Źródło zlokalizowane jest w dnie potoku tuż obok głównego nurtu. Zostało wpisane do rejestru pomników przyrody.

6. Kamieniołom na Zawodziu, położony blisko linii kolejowej, z dobrym kruszywem był zagospodarowany przez Niemców w czasie II wojny. W kamieniołomie niewolniczo pracowali Żydzi, młodzi Polacy (w organizacji Baudienst), również nieprzymuszani do pracy mężczyźni, którzy otrzymywali drobną zapłatę. Kamień ładowany był na wózki, którymi dowożono go na bocznicę stacji w Gromniku. Kamieniołomów w tej okolicy jest szczególnie dużo po jednej i drugiej stronie Białej.

7. Kopalnia ropy naftowej w Rzepienniku Strzyżewskim (przysiółek Padoły) to miejsce dla prawdziwych poszukiwaczy przygód. Znalezienie śladów kopalni nie należy do łatwych. Jednak jeszcze do dzisiaj można odnaleźć zabetonowane miejsca, gdzie znajdowały się szyby kopalniane oraz pozostałości po kiwonie czy sznury do wyciągania ropy. Tutejsze kopalnie działały od 1930 r. do 1970 r. Postawiono 11 szybów i wydobyto łącznie 4 tys. ton ropy w kopalniach „Zośka”, „Biskupie”, „Bożydar”, „Strzyżowskie”, „Vacum”. Z powodu wyczerpania pokładów kopalnie zostały zamknięte.

8. Skały krzemionkowe na Pogórzach są bardzo rzadko spotykane, jednak grzbiet pomiędzy Turzą, a Rzepiennikiem Biskupim, gdzie znajduje się obserwatorium astronomiczne, stanowi wyjątek.

9. Pod szczytem Golanki w dnie potoku znajdują się niewielkie wodospady oraz ciekawe, podłużne w stosunku do płynącego potoku progi skalne. W lasach Golanki i Cisia wojsko radzieckie prowadziło w latach 80. poszukiwania uranu. Żyła uranu, według miejscowych podań, miała ciągnąć się aż do Krynicy. Ze względu na niską zawartość uranu, rudy tutaj nie eksploatowano.

10. Głazy narzutowe (eratyki) przetransportowane zostały w okolice szkoły w Chojniku wraz z wędrującym od północy lądolodem skandynawskim. Lądolód wchodził w dolinę Białej, pozostawiając po sobie ślady obecności w postaci głazów granitowych.

11. Pod Wałem przy szlaku zielonym znajdują się dwa kamieniołomy łupka mioceńskiego i skamieniałe pnie drzew, których wiek szacowany jest na 66 mln lat. Jest to jedna z największych geoturystycznych atrakcji Pogórza Karpackiego.

„Góry i doliny” (trasa zielona)
Trasa dla osób zainteresowanych tematyką geoturystyczną. Na trasie wiele kamieniołomów, których poszukiwania będą wymagały często wytrwałości.

Trasa wycieczki.
1. Kamieniołom pomiędzy Jodłówką Tuchowską a Olszynami należy do największych w okolicy. Stanowił ważne zaplecze dla tutejszych kamieniarzy. Poniżej skały planowano utworzenie zbiornika wodnego w celach rekreacyjnych.

2. Jodłówka Tuchowska – kamieniołom w centrum miejscowości. Przy wyrobisku po prawej stronie nie zniszczony blok kamienny. Idąc dalej nad potokiem przechodzimy pod przewieszką skalną.
Jodłówka Tuchowska, podobnie jak Łużna, należały do największych ośrodków kamieniarskich na Pogórzu. W Jodłówce Tuchowskiej znajdziemy kilka kamieniołomów: na Kozłówkach, Matlągu, na granicy z Olszynami, przy szlaku niebieskim PTTK do Rzepiennika Strzyżewskiego.

3. Kamieniołom na granicy Lubaszowej i Burzyna to miejsce ciekawe ze względów geoturystycznych i widokowych. Jedna ze ścian obita jest trzema hakami do wspinaczki. Ze szczytu kamieniołomu możemy zobaczyć wzniesienie nazywane „Zamkiem”, na dalszym planie nowicjat oo. redemptorystów w Lubaszowej.

4. Przy drodze z Dąbrówki Tuchowskiej do Siedlisk, na zakręcie drogi, na stokach Diablej Górki zobaczyć możemy materiał polodowcowy. W Siedliskach koło byłej cegielni znajduje się ponadto gniazdo konkrecji kulistych pirytu. Piryt ze względu na kolor kryształów nazywany jest „złotem głupców”.

5. Dzisiaj już nie odnajdziemy śladów kopalni soli w Tuchowie, ale możemy zlokalizować miejsce jej występowania. Schodząc w dół ulicą Daszyńskiego, zatrzymujemy się przy pomniku ofiar II wojny światowej. Na stoku przed nami, gdzie znajduje się budynek Ochronki Zgromadzenia Sióstr Służebniczek, przez 300 lat wydobywano sól kamienną. Kopalnię nazywano wówczas „sachtą”. Jan Długosz pisze o „macella salicidarum”, czyli presołach – sklepach z solą. W 1536 r. wymieniane są jatki solne. Natomiast już w roku 1668 r., o. Szczygielski pisze o zburzonej dawno kopalni soli.

6. Kamieniołom w Trzemesnej należy do mniej znanych obiektów turystycznych. Tutaj rozbił się w czasie II wojny światowej Liberator.

7. Na szczycie Kokoczy 434 m n.p.m. znajdują się pozostałości istniejącego niegdyś w tym miejscu niewielkiego kamieniołomu.

„Zamienione w kamień” (trasa fioletowa)
Do najciekawszych geoturystycznych wycieczek które można zorganizować na Pogórzu, należy trasa przez rezerwat „Skamieniałe Miasto” w Ciężkowicach i do rezerwatu „Diable Skały” w Bukowcu.

Trasa wycieczki.
1. Rezerwat „Skamieniałe Miasto” w Ciężkowicach został utworzony w 1974 r. Obejmuje obszar, na którym znajduje się największe zgrupowanie wychodni skalnych na Pogórzu Karpackim. Na trasie przejścia m.in. wychodnie skalne „Czarownica”, „Ratusz”, „Grunwald”, „Warownie”, „Orzeł”, „Piekiełko”, „Borsuk”, „Piramidy”, „Pustelnia”, „Baszta Paderewskiego”, „Cyganka”, „Grzybek”, „Skałka z krzyżem”, „Wąwóz Czarownic”.

2. Kamieniołom w Ostruszy.

3. „Diable Boisko” w Pławnej – malownicza wychodnia piaskowcowa, pomnik przyrody.

4. Ściana skalna w Siekierczynie – ambona skalna długości 150 m i 10 m wysokości.

5. Skała „Wieprzek” w Jastrzębi – wychodnia skalna na ścieżce przyrodniczej, jedna z ciekawszych form skalnych, pomnik przyrody.

6. Jaskinia „Salamander” i inne wychodnie w przysiółku Wolackie w Siekierczynie.

7. Rezerwat „Diable Skały” w Bukowcu utworzony w 1953 r., w obrębie którego znajdują się m.in. skały „Diabeł”, „Okap”, „Grzybek”, jaskinia „Diabla Dziura” – jedna z najdłuższych i najgłębszych jaskiń w Karpatach fliszowych.

Artykuł pochodzi z przewodnika:
Jej wysokość Brzanka
autor: Piotr Firlej
wyd. Pogórzańskie Stowarzyszenie Rozwoju